Astronomlar ilk dəfə Günəşə bənzər gənc bir ulduzun ətrafında su buzu aşkarlayıblar. Kəşf planetlərin əmələ gəlməsi və suyun mənşəyi ilə bağlı mövcud nəzəriyyələrin təsdiqi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Cons Hopkins Universitetinin (JHU) tədqiqatçılar qrupu, NASA-nın Ceyms Vebb kosmik teleskopunun (JWST) yaxın infraqırmızı spektroqrafından (NIRSpec) istifadə edərək, Yerdən təxminən 155 işıq ili uzaqlıqda yerləşən HD 181327 ulduz sistemini müşahidə edib. Cəmi 23 milyon illik yaşı olan bu sistem Günəş sisteminə nisbətən olduqca gənc sayılır və hələ planetlərinin formalaşmadığı protoplanetar disk mərhələsindədir. Araşdırma nəticəsində məlum olub ki, sistemin dağıntı diskinin xarici hissələrində kristal quruluşlu su buzu geniş miqyasda yayılıb. Bu su buzunun sistemin ümumi kütləsinin 20 faizindən çoxunu təşkil etdiyi müəyyən olunub. Tapıntılar Günəş sistemimizin kənarındakı Koyper qurşağını xatırladan quruluşda – kiçik planetlər və “çirkli qartopuları” ilə zəngin bölgədə cəmləşib.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi, Cons Hopkins Universitetinin elmi işçisi Şen Ksi bildirib ki, teleskop kristal quruluşlu su buzu aşkarlayıb və bu buz Saturnun halqalarında və Koyper qurşağında rast gəlinən buzla oxşarlıq təşkil edir. Alimin sözlərinə görə, bu buzlu materiallar, planetlərin əmələ gəlməsi prosesində mühüm rol oynayır və gələcəkdə həyat üçün əlverişli sistemlərə su daşıyıcısı ola bilər.

HD 181327 sisteminin daxili bölgələrində isə suyun miqdarı kəskin şəkildə azalır. Məlumatlara görə, diskin kənarından mərkəzinə doğru yaxınlaşdıqca suyun konsentrasiyası cəmi 8 faiz təşkil edir. Bu azalma çox güman ki, ulduzun yaydığı ultrabənövşəyi radiasiyanın buxarlanma təsiri ilə izah olunur. Bununla belə, tədqiqatçılar suyun bir hissəsinin qayalı planetlər tərəfindən saxlanıla biləcəyini də istisna etmirlər.

Tədqiqatın həmmüəllifi Kristin Şen qeyd edib ki, bu müşahidə 25 il əvvəl irəli sürülmüş nəzəriyyələri təsdiqləyir. O dövrdə dağıntı disklərində buzun olması ehtimal edilsə də, belə müşahidələri həyata keçirmək üçün yetərli texnoloji imkanlar mövcud deyildi.

Müşahidələr həmçinin, ulduz ilə onun ətrafındakı disk arasında geniş, tozsuz bir boşluğun mövcud olduğunu üzə çıxarıb. Bu xüsusiyyət Günəş sistemindəki Koyper qurşağını xatırladan bir strukturun uzaq məsafədə yerləşən və fəal şəkildə toqquşan buzlu cisimlərinin mövcudluğunu təsdiqləyir. Belə toqquşmalar nəticəsində teleskopla aşkar edilə biləcək ölçüdə toz hissəcikləri və su fraqmentləri yaranır.

Tədqiqat nəticələri Günəş sistemimizdə suyun mənşəyi və planetlərin formalaşma mexanizmləri ilə bağlı anlayışları genişləndirməklə yanaşı, digər ulduz sistemlərində oxşar strukturların mövcudluğu ehtimalını da gücləndirir. Komanda gələcəkdə yeni nəsil teleskoplardan istifadə edərək su buzu və protoplanetar disk strukturlarının daha geniş şəkildə tədqiqinə davam etməyi planlaşdırır.

Bu tədqiqat həm Günəş sisteminin mənşəyi ilə bağlı nəzəri modellərin təkmilləşdirilməsinə, həm də kainatda yaşama əlverişli digər planet sistemlərinin aşkarlanmasına dair yeni perspektivlər təqdim edir.